Het Englandspiel ofwel ‘Operatie Nordpol’ zoals de Duitsers het noemden, is een stuk geschiedenis van de Polizeigefängnis Haaren, omdat betrokken personen in Haaren opgesloten werden.
Wat was het ‘Englandspiel’
Het is een tragische episode tussen 1940-1945 met dramatische afloop, waarbij de geheime diensten van Engeland en Duitsland betrokkenen waren. Tientallen Nederlandse geheime agenten en honderden verzetsmensen verloren hierbij hun leven.
In opdracht van Winston Churchill (Britse premier tijdens de oorlogsjaren 1940-1945) wordt in Londen een nieuwe inlichtingendienst opgericht onder de naam Special Operations Executive (SOE). De agenten van deze dienst, o.a. Nederlanders die in het buitenland waren of naar Engeland gevlucht waren, kregen een speciale opleiding in gevechts- en sabotagetechnieken, zoals geruisloos doden van tegenstanders, kaartlezen, duiken, het besturen van treinen, schaduwen van mensen, bedienen van radioapparatuur, omgaan met coderingen en parachutespringen.
Ook maakten ze kennis met de verhoormethoden van de Duitsers, om voorbereid te zijn als ze in handen van de vijand zouden vallen.
Hun taak was onder meer het opzetten van verzets- en sabotagegroepen in de door de Duitsers bezette gebieden, het plegen van sabotage en het doorspelen van strategisch belangrijke informatie over verdedigingslinies en troepensterkten van de vijand. Eén van hen was Erik Hazelhoff Roelfzema, later bekend geworden als ‘Soldaat van Oranje’.
Op 6 maart 1942 wordt door een zender- en peilwagen van de Duitse Sicherheitz Polizei (SiPo) de geheime zender ‘Ebenezer’ gelokaliseerd in de Fahrenheitstraat in Den Haag. De Duitsers verspreiden dan een vals bericht, dat de Duitse oorlogskruiser ‘Prins Eugen’ in de haven van Schiedam zou zijn afgemeerd, om uit te lokken dat dit bericht door het verzet” naar Engeland wordt doorgespeeld. En inderdaad, de verzetsman Huib Lauwers zend dit bericht, geheel gecodeerd, naar Engeland. Lauwers wordt dan door een vriend gewaarschuwd dat een zenderpeil auto van de bezetter in de Haagse Fahrenheitstraat patrouilleert, waarna hij naar buiten gaat om poolshoogte te nemen. Hij ziet de peilauto inderdaad, maar hij kan dan niet meer vluchten. Met veel geschreeuw van de Duitsers wordt hij ter plaatse gearresteerd met in zijn zak drie gecodeerde berichten die hij niet meer kan vernietigen. Geboeid wordt hij afgevoerd naar de gevangenis, het ‘Oranjehotel’ in Scheveningen. De zendapparatuur in de woning wordt onbeschadigd in beslag genomen.
Tijdens de verhoren zegt Majoor Giskes, commandant van de Deutsche Funk Abwehrstelle, dat hij de gecodeerde berichten kan decoderen, omdat in één van de door Lauwers verzonden berichten wordt vermeld dat de eerder genoemde oorlogskruiser in Schiedam is afgemeerd! Tijdens de verdere verhoren wordt Lauwers door Josef Schreieder, hoofd van de Duitse contraspionage SiPo gevraagd voor de Duitsers te gaan werken met zijn zender. Lauwers stemt toe, want hij denkt dat hij met behulp van zijn security check, die hij aan de SiPo verzweeg, Londen kan waarschuwen dat hij gevangen is. Vanuit Engeland wordt inmiddels doorgeseind dat agent Abor per parachute gedropt zal worden. Lauwers bevestigd de ontvangst van dit bericht aan Londen met gebruikmaking van zijn security check. Na dit bericht komt uit Londen de mededeling dat de dropping niet kan doorgaan, waaruit Lauwers opmaakt dat zijn ‘security safe’ is begrepen en dat verdere contacten verbroken zullen worden.
Tot schrik van Lauwers wordt na enkele dagen in een volgend bericht gemeld, dat de agenten Abor, Pijl, Akkie, Sebes, Klooss en marconist Jordan per parachute gedropt zullen worden. Datum, plaats en tijdstip worden doorgegeven en Lauwers bevestigt de ontvangst van het bericht met opnieuw gebruikmaking van zijn security check. Ondanks het gebruik van de security check, gaat de dropping toch door. De Duitsers wachten bij de droppingplaats de zes agenten op, ze worden, zonder dat ze enig verzet kunnen plegen, gearresteerd. Ook grote hoeveelheden wapens, springstoffen en zendapparatuur worden in beslag genomen en de agenten worden gevangen gezet in de SD gevangenis in Haaren. Het is voor Lauwers onbegrijpelijk dat Londen niet reageert op zijn waarschuwingen.
In februari 1943 wordt de eerste vrouw, Beatrix Terwindt gedropt, gevangen genomen en in Haaren gevangen gezet. Ook agenten die op andere wijze (per boot bijv.) naar Nederland zijn gezonden worden gearresteerd.
In maart 1944 zijn inmiddels 50 geallieerde agenten opgepakt en in Haaren gevangen gezet.
Als de Engelsen ontdekken dat de Duitsers de verbinding hebben gekraakt, gaan zij op hun beurt ook onjuiste informatie doorgeven, om zo hun eigenlijke plannen geheim te houden… Wie bedroog wie, de Duitsers de Engelsen of de Engelsen de Duitsers?
In de Haarense gevangenis vraagt men zich verbijsterd af of het een ‘Londens spel’ is waar de Engelsen bewust gebruik van maken om belangrijkere doelen elders te bereiken…
De berichtgeving uit Londen wordt intussen steeds minder. De Duitsers leiden op alle fronten enorme verliezen en zij beseffen dat hun spel is uitgespeeld. Op 1 april 1944 beëindigen de Duitsers het ‘England Spiel’
Gevangen agenten
Op 1 mei 1942 zijn de eerste agenten in de Polizeigefängnis Haaren gevangen gezet.
Deze agenten werden soms onder hun eigen naam en soms onder hun schuilnaam ingeschreven. Ze worden afgezonderd van de overige gevangenen opgesloten, op de tweede etage, aan de kant van de binnenplaats.
Ondanks dat ze zo hoog en niet aan een buitenmuur gevangen zaten, wisten toch enkelen te ontsnappen:
- op 1 oktober 1942 ontsnapt Aat van der Giessen. Hij wordt echter nog op het terrein in de kraag gegrepen en weer opgesloten
- op 29 augustus 1943 ontsnappen Johan Bernhard Ubbink en Pieter Dourlein, in overleg met en toestemming van hun medegevangenen. Tijdens een zware onweersbui vluchten ze via een klein raampje in het toilet. Vanaf de tweede verdieping komen ze langs een touw in de tuin, breken door de prikkeldraad afzettingen en kunnen Tilburg bereiken. Hier worden ze door de politieman Frans van Bilsen en een verzetsgroep verder geholpen. Ze konden schuilen bij verzetsmensen in Tilburg en Moergestel, waarna ze vervolgens via Zwitserland, Frankrijk, de Pyreneeën en door Spanje in Londen aankomen, waar ze, na … maanden op de vlucht, in de gevangenis belanden. Hier hun verhaal
- in de nacht van 22 op 23 november 1943 breken Aat van der Giessen, Rietschoten en Wegner uit.
Pas na deze derde ontsnapping worden alle overgebleven agenten op 27 november 1943 van Kamp Haaren overgeplaatst naar het huis van bewaring in Assen.
Van de drie laatste ontsnappers wordt eerst Wegner weer gepakt en gaat dan alsnog naar Assen. De twee anderen, Aat van der Giessen en Rietschoten worden later opgepakt en op 10 juni 1944, ongeveer 500 meter van Kamp Haaren, in de richting van Den Bosch lopende, dodelijk in de rug geschoten door een ‘bewaker’. Hun lichamen zijn daarna opgehaald en in Vught gecremeerd.
Nadat de agenten van het ‘Englandspiel’ langdurig waren ondervraagd in Haaren kwamen de meesten uiteindelijk in Mauthausen terecht, waar de laatsten op 6 en 7 september 1944 om het leven kwamen.
Uit deze categorie wordt in het bijzonder belicht de persoon van Sjef Bukkens (piloot i.o. bij de Marineluchtvaartdienst).